مواجهه با اضطراب و آثار آن
دکتر مرتضی گوهریپور
نوجوانان مضطرب ممکن است خاموش، بیحوصله یا پرخاشگر بهنظر برسند؛ این طبیعی است که بهعنوان والد یا معلم احساس نگرانی کنید. در ادامه یک مقاله کوتاه، کاربردی آماده شده که علائم، ریشهها و راهکارهای مؤثر برای خانوادهها و معلمان را جمعبندی میکند.
تفاوت استرس و اضطراب
استرس معمولاً منشأ مشخص و قابل شناسایی دارد؛ یک آزمون، مهلت تحویل، تغییرات خانوادگی یا یک رویداد خاص که فشار موقتی ایجاد میکند. استرس معمولاً زمانی آغاز و بهتدریج پس از رفع عامل محرک فروکش میکند و قابل مدیریت یا برطرف شدن است.
اضطراب معمولاً منشأ مشخصی ندارد؛ نگرانیهای مداوم، پیشبینی تهدیدهای نامشخص یا احساس خطر دائمی که با شواهد خارجی همخوانی ندارد. اضطراب بهراحتی فروکش نمیکند و درمان یا کنترل آن پیچیدهتر است.
بررسی اجمالی اثرات اضطراب در نوجوانان
اضطراب میتواند روی تحصیل، روابط خانوادگی، زندگی اجتماعی و رشد هویتی نوجوان تأثیر بگذارد. نوجوانان مضطرب اغلب در تمرکز مشکل دارند، از شرکت در فعالیتها اجتناب میکنند و ممکن است تحریکپذیر یا منزوی شوند. اگر مدیریت نشود، اضطراب میتواند به الگوهای اجتنابی مزمن، افت تحصیلی، افسردگی یا سوءمصرف مواد منجر شود.
چگونه اضطراب را بشناسیم
- علائم جسمی: تپش قلب، تنگی نفس، بیخوابی، تهوع، تعریق، مشکلات گوارشی، بیقراری.
- علائم فکری: تمرکز ضعیف، افکار تکرارشونده، ذهنخوانی، فاجعهسازی، دیدگاه همهیاهیچ.
- علائم رفتاری و هیجانی: اجتناب از موقعیتها، تحریکپذیری، تغییرات خلقی، کنارهگیری اجتماعی.
- چرخه نامطلوب: افکار مضطرب → پاسخهای جسمی → اجتناب رفتاری → تقویت افکار مضطرب.
چرا نوجوانان مستعد اضطراباند
- تغییرات زیستی و هورمونی که حساسیت به استرس را بالا میبرد.
- فرایند شکلگیری هویت و نگرانی از پذیرش اجتماعی.
- کمالگرایی و ترس از شرمندگی.
- یادگیری اجتناب: اجتناب مکرر اضطراب را تقویت میکند.
- تفسیرهای شناختی: نوجوان مضطرب ممکن است رویدادها را خطرناکتر از واقع ببیند.
راهبردهایی که معمولاً مؤثر نیستند
- گفتن «دیگر به آن فکر نکن»
این سفارش ساده اضطراب را حذف نمیکند و اغلب باعث میشود نوجوان درونیتر شود و احساساتش را پنهان کند. - اجازه دادن به اجتناب
اجتناب کوتاهمدت اضطراب را کم میکند اما آن را تقویت و پایدار میسازد؛ اجتناب مداوم مانع یادگیری مواجهه و افزایش تابآوری میشود. - اطمیناندادن مکرر و بیش از حد
دلجویی افراطی ممکن است وابستگی به تأیید را افزایش دهد و تحمل عدم قطعیت را کاهش دهد. - محافظت افراطی یا حذف ریسکهای معقول
حذف فرصتهای رشد باعث عقبماندگی مهارتهای اجتماعی و اعتماد به نفس میشود. - تأکید بر خطاناپذیری یا سرزنش
یادآوری اشتباه یا سرزنش نوجوان برای اضطراب، شرمساری و مقاومت را بیشتر میکند و همدلی را از بین میبرد. - نادیدهگرفتن یا کوچکانگاشتن احساسات
گفتن اینکه «چیز مهمی نیست» یا «بزرگش نکن» احساس تنهایی را تشدید میکند و نوجوان را از جستجوی کمک دلسرد میسازد. - اجبار به مواجهه بدون حمایت یا برنامه
فشار ناگهانی برای «شجاع بودن» بدون گامهای تدریجی و همراهی، ترس را تشدید و نتیجه عکس میدهد. - دارونمایی عاطفی یا راهحلهای سریع بدون ارزیابی
پذیرش راهحلهای ساده یا «فرمولهای» سریع بدون بررسی شدت مشکل و نیاز به مداخله تخصصی، ممکن است درمان واقعی را به تأخیر اندازد. - استفاده از مجازات یا تهدید برای تغییر رفتار
تهدید به تنبیه برای مقابله با اجتناب، رابطه اعتماد را تضعیف و اضطراب را افزایش میدهد. - تبیین بیش از حد علمی یا بحث منطقی در لحظات اضطراب بالا
تلاش برای «قانع کردن با منطق» وقتی نوجوان بسیار مضطرب است کارآمد نیست؛ ابتدا همدلی و تثبیت هیجانی لازم است.
راهبردهای عملی برای والدین و معلمان
ارتباط و شنیدن
- قبل از نصیحت، گوش کنید. همدلی و گوش دادن فعال مقاومت نوجوان را کم میکند.
- اضطراب را بیرونی کنید. نامگذاری آن (مثلاً «صدا/ترسِ کوچک») قدرتش را کاهش میدهد.
تغییر نحوه تفکر
- پرسشهای ساده سقراطی: «چه شواهدی این فکر را تأیید میکند؟ چه شواهدی خلاف آن هست؟»
- آموزش خطاهای فکری: فاجعهسازی، تعمیمدادن، ذهنخوانی و روشهای چالشزدنشان.
مواجهه تدریجی
- گامهای کوچک و برنامهریزیشده از موقعیتهای کمتهدید شروع کنید و تدریجاً دشواری را افزایش دهید.
- حمایت همراهانه: والد یا معلم بهعنوان همراه عمل کند، نه فشاردهنده.
تقویت رفتارهای مثبت
- توجه هدفمند: رفتارهای آرام و شجاعانه را فوراً تحسین کنید.
- نادیدهگرفتن واکنشهای اضطرابیِ کوچکی که برای جلب توجه هستند.
ثبات در روال خانواده و مدرسه
- نگه داشتن قوانین و برنامهها حتی در مواجهه با اضطراب.
- تشویق به تحمل عدم قطعیت و پذیرش ریسکهای معقول برای رشد.
نقش مدرسه — پیشنهادهای عملی
- ایجاد فضای امن برای بیان نگرانیها توسط معلم.
- پشتیبانی تدریجی در فعالیتهای اجتماعی با نقشهای کوچک و قابل مدیریت.
- هماهنگی خانه و مدرسه در برنامه مواجهه و پاداشهای کوچک.
- آموزش مهارتهای تنظیم هیجان: تنفس، تمرکز و استراحت کوتاه در کلاس.
چکلیست سریع برای اقدام
- نشانهها را ثبت کنید؛ تغییر در خواب، تغذیه یا عملکرد مدرسه را یادداشت کنید.
- پیش از هر توصیه، ۱۰ دقیقه گوش فعالانه گوش کنید.
- یک گام کوچک برای مواجهه طراحی و همراه نوجوان اجرا کنید.
- رفتارهای آرام و مشارکتی را طی ۲۴–۴۸ ساعت تحسین کنید.
- اگر اضطراب شدید است یا عملکرد روزمره مختل شده، موضوع را از طریق مشاور مسائل روانشناسی در مدرسه پیگیری کنید.
جمعبندی
استرس و اضطراب متفاوتاند؛ استرس معمولاً علتی روشن دارد و موقتی است، اما اضطراب اغلب منشأ نامشخص دارد و پایدار و طولانی مدت همراه فرد است. با شناسایی زودهنگام، همدلی مداوم، گامهای کوچک مواجهه و همکاری خانواده و مدرسه میتوان چرخۀ اضطراب را کاست و به نوجوانان کمک کرد مسیر رشد طبیعی خود را بازیابند.
مطالب زیر را حتما بخوانید:
قوانین ارسال دیدگاه در سایت
- چنانچه دیدگاهی توهین آمیز باشد و متوجه اشخاص مدیر، نویسندگان و سایر کاربران باشد تایید نخواهد شد.
- چنانچه دیدگاه شما جنبه ی تبلیغاتی داشته باشد تایید نخواهد شد.
- چنانچه از لینک سایر وبسایت ها و یا وبسایت خود در دیدگاه استفاده کرده باشید تایید نخواهد شد.
- چنانچه در دیدگاه خود از شماره تماس، ایمیل و آیدی تلگرام استفاده کرده باشید تایید نخواهد شد.
- چنانچه دیدگاهی بی ارتباط با موضوع آموزش مطرح شود تایید نخواهد شد.
نظرات کاربران